मेरो अनुभुतिः किन सामुदायिक विद्यालयले प्रगति गर्न नसकेका रहेछन्

मन्जु बस्याल, लेखक

सामुदायिक विद्यालय बारम्बार विवादको विषयमा आएको सन्दर्भमा सामुदायिक विद्यालयमा नियुक्त भएपछि विविध पक्षमा अनुभव हाँसिल गर्ने अवसर प्राप्त भएको छ । प्रथमत शिक्षक, विद्यार्थी र अभिभावकको संयुक्त प्रयासबाट उपलव्धी राम्रो निस्कने कुरा सुनिश्चित हुन सक्दछ भन्ने मेरो बुझाइ हो । तर सामुदायिक विद्यालय,गरिब, निरक्षर,अरुका घरमा काम गर्ने केटाकेटी पढ्ने थलो बन्नु,अलिकति जीवनस्तर उकासिने वित्तिकै वोडिङ् स्कुलमा पढाउनु पर्छ भन्ने मान्यता अभिभावकमा रहनु मुख्य चुनौतीको विषय रहेछ । यसमा पनि अपवादको रुपमा कतिपय सामुदायिक विद्यालयले प्राईभेट स्कुलभन्दा राम्रो गर्नुमा पनि व्यावस्थापन र प्रशासन दह्रो हुनु हो भन्ने अनुभुति गरेको छु ।

म स्थायी शिक्षकमा नियुक्त भइ शिक्षण गर्न लागेको एक बर्षको हाराहारीमा मात्र भएको छ । मैले कसरी सामुदायिक विद्यालयमा शैक्षिक उन्नति गर्न सकिन्छ भन्ने बारेमा नियाल्दा धेरै समस्या र चुनौतिहरुका बाबजुद पनि केही गर्न सकिन्छ भन्ने उज्याला पक्षहरु पनि देखेको छु, जुन यस लेखमा उल्लेख गर्ने जमर्को गर्दैछु ।

सामुदायिक विद्यालयमा देखिएका विद्यमान अवस्था

· विद्यालयमा पठनपाठनका लागि प्रणाली परम्परागत शिक्षण प्रणालीमा रहेको पाईयो ।

· तालिममा सिकेको कुरालाई कक्षाकोठामा नपु्याएको पाईयो अवस्था

· शैक्षिक सामाग्रीलाई महत्व नदिईएका ।

· अभिभावकले आफ्ना केटाकेटीको शिक्षाको महत्व बुझ्न नसकेको ।

· अधिकांश शिक्षकका (सामुदायिक स्कुलक) छोराछोरी संस्थागत विद्यालयमा पढेको पाईयो ।

· शिक्षकले आफैंले पढाउने विद्यालयप्रति विश्वास कम गरेको पाईयो ।

· विद्यालयको बार्षिक योजनामा सबै शिक्षकहरुलाई समावेश नगराईएको पाईयो ।

· विद्यार्थीले नियमित रुपमा गृहकार्य, कक्षाकार्य गर्नुपर्छ भन्ने भावनाको जागृति नभएको ।

· समयमा पाठ्यपुस्तक पुग्न नसकेको ।

· पाठ्यक्रम र शिक्षक निर्देशिकाको महत्वको वोध नभएको ।

समस्याहरु

· धेरै संख्यामा विद्यार्थीहरुसँग पाठ्यपुस्तक नभएको ।

· विद्यालयमा गरिने वाहय कक्षा अवलोकनहरु विद्यालय निरिक्षक र सुपरिवेक्षकको भुमिका चुस्तदुरुस्त नभएको ।

· समुहकार्य र तत्परताको कमि

· दण्ड र पुरस्कारको कमि

· सरकारी विद्यालय प्रति हेर्ने दृष्टीकोण परिवर्तन हुन नसक्नु ।

· विद्यार्थीको नियमित उपस्थिति हुन नसक्नु ।

· विद्यार्थीको पढाईप्रति अभिभावक सचेत नहुनु ।

· विद्यार्थी केन्द्रीत विधिको प्रयोग नभएको ।

· विद्यालयमा विद्यार्थीलाई परामर्श सेवा उपलब्ध गराउन नसकिएको ।

· अभिभावकको सामाजिक र आर्थिक अभावको कारण(अवस्था) ले विद्यार्थीको उपलब्धीमा असर परेको छ ।

गर्नुपर्ने कार्यहरु

सामुदायिक विद्यालयमा प्रत्यक्ष भोगेका अनुभव र समस्याहरुको समाधानका लागि शिक्षक स्वयं,व्यवस्थापन र प्र.अ.का साथै सम्वन्धित निकायले निम्न कुराहरुमा सुधार गर्न सकेमा सामुदायिक स्कुलको पठनपाठनमा सुधार आउने कुरामा दुई मत रहदैन ।

· अभिभावकलाई विद्यार्थीको पढाईप्रति समय संयता जनचेतना (सचेत) गराउनु ।

· पाठ्यपुस्तक र शिक्षक तालिमलाई बढि महत्व दिनुपर्दछ ।

· नियमित अनुगमन वा निरिक्षणमा वढवा दिनुपर्दछ ।

· शिक्षण सिकाईको स्तर उन्नति गराई विद्यार्थीको सृजनशिलता र उच्च दक्षतामा वृद्घि ल्याउनु पर्दछ ।

· शिक्षकहरु आफ्नो पेशा प्रति सन्तुष्ट हुदै विद्यार्थीको न्युन उपलब्धिलाई आफ्नो जीम्मेवारी सम्झनु पर्दछ ।

· सिकाई उपलब्धि न्युन भएका विद्यार्थीहरुको पहिचाहन गरि अतिरिक्त कक्षाको व्यवस्था गर्नु पर्दछ ।

· शिक्षण सिकाई कार्य सरल देखि जटिल प्रकृतिको हुनु पर्दछ ।

· सम्वन्धित सरोकारवालाको संयोजकत्वमा वृहत र दीर्घकालिन योजना विकास गर्नु पर्ने आवश्यकता रहेको छ ।

· समयमा नै पाठ्यपुस्तक उपलब्ध गराउनु पर्दछ ।

· अन्य सेवा सरह शिक्षण पेशालाई अगाडि बढाउने व्यवस्था हुनु पर्दछ ।

· भेदभाव रहित शिक्षा हुनु पर्दछ ।

· पाठ्यपुस्तक देखि पाठ्यक्रम कार्यन्वयनका पक्षमा सुधार ल्याउनु पर्दछ ।

विद्यार्थीहरुलाई उनिहरुको पढ्न पाउने अधिकार देखि व्यक्तिगत आवश्यकता परिपूर्ति गर्न सक्ने र आफ्नो जीवनमा आईपर्ने समस्या समाधानका लागि शिक्षाको अतुलनिय आवश्यकता रहेको पाईन्छ , सामुदायिक विद्यालयलाई संस्थागत विद्यालय सरह सफल बनाउनका लागि यि माथीका समस्या समाधानका उपायलाई अवश्य मध्यनजर गर्नै पर्दछ ।